Peer Learning Meeting Ondernemingen en Mensenrechten: Responsible Mining

25 November 2024

Op 25 oktober 2024 organiseerden het Ministerie van Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking en het Federaal Instituut voor Duurzame Ontwikkeling (FIDO) een peer learning meeting waar internationale experts, diplomatieke vertegenwoordigers, het maatschappelijk middenveld en leiders uit de privésector samenkwamen om het veranderende landschap van ondernemingen en mensenrechten te bespreken. Het FIDO leidde een sessie over verantwoorde mijnbouw, onder de titel “Responsible Mining: From Myth to Reality”.

Critical Raw Materials Act

Klimaatverandering is de grootste crisis van onze tijd en verloopt zelfs sneller dan we hadden verwacht. Om deze uitdaging aan te gaan, is het urgenter dan ooit om op grote schaal hernieuwbare energiebronnen, zoals wind- en zonne-energie, en nieuwe vormen van mobiliteit, zoals elektrische voertuigen, in te zetten. De technologieën die verband houden met deze energietransitie vereisen echter enorme hoeveelheden grondstoffen. Deze technologieën vragen echter enorme hoeveelheden grondstoffen zoals bauxiet, kobalt, koper, lithium, mangaan, nikkel en zink. Hierdoor groeit de druk om meer van deze mineralen te winnen, wat niet zonder gevolgen is voor mens en milieu.

Om in te spelen op deze dringende behoefte, heeft de Europese Unie de Critical Raw Materials Act aangenomen. Deze wet heeft als doel de Europese capaciteit om cruciale grondstoffen te winnen, verwerken en recyclen op eigen bodem te versterken, terwijl ze ook de kwetsbaarheid van toeleveringsketens wil verkleinen. Door deze aanpak wil Europa zorgen voor een stabiele en langdurige bevoorrading van essentiële grondstoffen die nodig zijn voor haar industrieën.

Hoewel de toename in de vraag naar deze grondstoffen cruciaal is voor een duurzame toekomst, brengt dit ook aanzienlijke uitdagingen met zich mee op het gebied van milieu-impact, arbeidsomstandigheden en mensenrechten. Onlangs is de richtlijn voor due diligence inzake duurzaamheid voor ondernemingen van kracht geworden, die bedrijven aanspoort om verantwoordelijkheid te nemen in het realiseren van een eerlijke transitie naar een duurzame economie. Hiermee wordt verwacht dat bedrijven hun verantwoordelijkheid nemen in de internationale toeleveringsketens en bijdragen aan een eerlijke mijnbouwpraktijk.

Uitdagingen van verantwoorde mijnbouw

De energietransitie is onmogelijk zonder kritieke metalen. Dat is de belangrijkste conclusie van een recent rapport van het Internationaal Energieagentschap (IEA). Voor een succesvolle overgang naar een klimaatneutrale economie is de grootschalige uitrol van technologieën zoals geëlektrificeerd vervoer, windturbines met directe aandrijving en fotovoltaïsche panelen essentieel. Maar deze innovaties zijn sterk afhankelijk van kritieke grondstoffen, zoals lithium, nikkel, kobalt en zeldzame aardmetalen.

De cijfers liegen er niet om: de vraag naar lithium zal naar verwachting met een factor 42 toenemen in de komende 20 jaar, terwijl de vraag naar nikkel en kobalt ongeveer 20 keer zo groot zal worden. Voor zeldzame aardmetalen wordt een groei van een factor 7 voorspeld. Dit alles wijst op een enorme uitdaging: waar gaan we deze metalen vandaan halen?

Tijdens de presentatie van Peter Tom Jones, directeur van SIM² (KU Leuven Instituut voor Duurzame Metalen en Mineralen) probeerde hij op deze vraag een antwoord te bieden. Het beantwoorden van deze vraag brengt verschillende strategische opties met zich mee. De complexe combinatie van groeiende vraag, beperkte beschikbaarheid en tijdsdruk maakt dit een van de grootste obstakels voor de energietransitie.

Een effectieve manier om de afhankelijkheid van nieuwe bronnen te beperken, is vraagbeheer. Door efficiënter gebruik te maken van materialen en technologieën die minder metalen vereisen, kan de vraag naar primaire grondstoffen aanzienlijk worden verminderd.

Het hergebruik van kritieke metalen uit afgedankte producten is essentieel, maar kan de huidige uitdaging niet volledig oplossen. Recycling heeft tijd nodig om op te schalen en kan pas na jaren echt bijdragen aan de vraagvermindering, omdat producten die nu in gebruik zijn pas later beschikbaar komen voor hergebruik.

Zelfs met slimme vraagreductie en recycling blijft de behoefte aan nieuwe winning groot. Er zijn twee hoofdopties: Door metalen lokaal te winnen, kan Europa een deel van zijn afhankelijkheid van externe bronnen verminderen. Dit vereist echter aanzienlijke investeringen en maatschappelijke acceptatie. Import van metalen en tussenproducten uit verantwoord beheerde mijnen wereldwijd blijft cruciaal. Dit vergt strikte controles op milieu- en sociale impact.

Paneldebat met stakeholders

De presentatie vormde het startpunt voor het paneldebat tussen de verschillende stakeholders. Tijdens de sessie werd een paneldiscussie georganiseerd waarin verschillende belanghebbenden hun perspectief gaven op de uitdagingen rondom verantwoorde mijnbouw en de toeleveringsketens van kritieke grondstoffen. Deze multi-stakeholder aanpak bood inzicht vanuit diverse hoeken:

Vakbonden: IndustriALL Global Union vertegenwoordigd door Peter Froven, belichtte de impact van mijnbouw op werknemersrechten en de noodzaak van veilige, eerlijke werkomstandigheden.
NGO’s: Het onafhankelijke onderzoeksinstituut IPIS (International Peace Information Service) werd vertegenwoordigd door Filip Reyniers, die sprak over de ethische vraagstukken en risico’s in de internationale mijnbouwsector.
Mijnbouwbedrijven: Rio Tinto, vertegenwoordigd door Jonathan Vanherberghen, bood een inkijk in hoe grote mijnbouwbedrijven omgaan met toenemende verwachtingen rond duurzaamheid en verantwoorde mijnbouwpraktijken
Comprehensive standard for responsible mining: The Initiative for Responsible Mining Assurance (IRMA), vertegenwoordigd door Cecilia Mattea, deelde hun visie op de rol van onafhankelijke certificering en transparantie binnen de mijnbouwsector.

Hierbij werd er stilgestaan bij de ethische vraagstukken rondom de winning van kritieke grondstoffen. De vraag hoe we mensenrechten kunnen respecteren, terwijl de druk op deze grondstoffen toeneemt, stond centraal. Enkele belangrijke onderwerpen die aan bod kwamen:

Wat is "verantwoorde mijnbouw"? Mijnbouw brengt onvermijdelijk risico's met zich mee, zoals impact op milieu en lokale gemeenschappen.
Wat zijn de criteria om mijnbouw "verantwoord" te maken?
Hoe kan verantwoorde mijnbouw in de praktijk worden gebracht?
Zijn er goede voorbeelden van mijnbouwbedrijven die de belangen van mens en natuur respecteren?

Initiative for Responsible Mining Assurance (IRMA)

Tijdens de sessie gaf Cecilia Mattea van het Initiative for Responsible Mining Assurance (IRMA) inzicht in het belang van onafhankelijke certificering in de mijnbouwsector. IRMA biedt een onafhankelijk keurmerk dat audits uitvoert bij mijnbouwprojecten, met als doel de transparantie en verantwoording binnen de sector te bevorderen.

IRMA werkt met een opbouwend certificeringssysteem, beginnend bij het basistransparantieniveau en oplopend naar IRMA50, IRMA75 en uiteindelijk IRMA100, waarbij elk niveau hogere normen stelt aan sociale en milieuprestaties. Deze aanpak kan mijnbouwbedrijven ondersteunen bij het continu verbeteren van hun praktijken. Steeds meer experts zien in IRMA een hulpmiddel om verantwoorde mijnbouw in de sector te stimuleren, zowel binnen Europa als daarbuiten.

Naar een rechtvaardige en duurzame toekomst

Het is duidelijk dat de wereld voor een complexe uitdaging staat. De vraag naar kritieke grondstoffen blijft toenemen, en daarmee ook de noodzaak voor verantwoorde mijnbouwpraktijken. De Europese inzet om haar grondstofvoorziening veilig te stellen via wetgeving zoals de Critical Raw Materials Act, en tegelijkertijd mensenrechten en duurzaamheid te respecteren via due diligence-richtlijnen, is een stap in de goede richting.

Toch zal het waarborgen van verantwoorde mijnbouwpraktijken een gezamenlijke inspanning vragen van beleidsmakers, bedrijven en de maatschappij. Alleen door samen te werken, kunnen we ervoor zorgen dat de energietransitie niet ten koste gaat van mens en milieu.

Uit de discussies tijdens de workshop kwam naar voren dat dialoog essentieel is om het vertrouwen tussen gemeenschappen en mijnbouwondernemingen te bevorderen. Transparantie, inclusie en duurzame ontwikkeling zijn fundamentele parameters in het streven naar een mijnbouwsector die zowel sociaal als economisch verantwoord is.

Deskundigen en belanghebbenden zijn het eens geworden over twee elementen om dit te bereiken: de oprichting van een specifiek dialoogplatform voor vertrouwen en instemming van de gemeenschap enerzijds en overeenstemming over een referentiekader voor de ontwikkeling van een gemeenschappelijk begrip van 'verantwoorde mijnbouw' anderzijds, namelijk de OESO-normen, die voldoende ambitieus lijken en een gelijk speelveld voor ondernemingen garanderen.

De oprichting van een specifiek dialoogplatform is een essentiële eerste stap. Dit platform moet fungeren als een forum voor open discussies tussen gemeenschappen, bedrijven, overheden en andere belanghebbenden. Met welk doel? Om vertrouwen op te bouwen en toestemming van de gemeenschap te krijgen voor mijnbouwprojecten. Alleen oprecht engagement en een gezamenlijk besluitvormingsproces maken het mogelijk om projecten uit te voeren die op de lange termijn sociaal en economisch haalbaar zijn.